گذشت و بخشش

آیـا تاکنـون قربانـی بدرفتـاری یـا آزار دیگـران شـده اید؟ چـه احساسـی نسـبت بـه فـرد آزارگـر داریـد؟ آیـا تـا بـه حـال نسـبت بـه یکـی از اطرافیـان خـود دچـار احسـاس خشـم، کینـه، نفـرت و انزجـار شـده اید؟ ارتبـاط اجتماعـی و برقـراری روابـط نزدیـک و صمیمانـه بـا

دیگـران، کاری بسـیار پیچیـده و ظریـف اسـت. بـه دلیـل چنیـن پیچیدگـی، احتـمال دارد گاهـی اوقـات در چنیـن روابـط نزدیـک و صمیمانـه افـراد دچـار اشـتباه شـوند. بـه همیـن دلیـل، گاه ناخواسـته و ندانسـته، ممکـن اسـت یکـی از افـراد در حـوزۀ روابـط نزدیـک وصمیمانـه بـه دیگـری صدمـه بزنـد. خطاهـای انسـان در موقعیتهـای بیـن فـردی و بـه ویــژه روابــط نزدیــک و صمیمانــه بســیار متنــوع، متعــدد و متفاوت است؛ ماننــد آزار دیگــری، بدرفتــاری، قصــور، بی توجهــی، اشــتباه و یــا هــر نــوع خطــای دیگــری کــه موجــب صدمــه و واکنــش هــای منفــی بسـیاری در دیگـران مـی شـود.

انسان ها دارای روابط نزدیک متفاوتی اند از جمله:

• روابط والد- فرزندی،
• روابط خواهر- برادری
• روابط زن- شوهری
• روابط دوستان هم جنس
• روابط دوستان جنس مخالف
• روابط فامیلی و سایر روابط نزدیک انسانی.

در هر کدام از روابط بالا احتمال اشتباه و صدمه به دیگری وجود دارد.

ترکیبی از احساسات زیر افراد قربانی را به شدت رنج میدهد:

• خشم
• حسرت
• کینه
• پشیمانی
• نفرت
• شرم
• انتقام
• عذاب وجدان
• خصومت
• از دست دادن
• انزجار
• اندوه
• تأسف
• اضطراب
• ناامنی
• غم

فـردی کـه قربانـی آزار، بدرفتـاری، قصـور، بی توجهـی، اشـتباه و یـا خطـای فـرد دیگـری شـده اسـت، علا وه بــر رنجــی کــه در ابتــدا تحمــل کــرده اســت، دچــار رنــج و عــذاب مضاعفــی می شــود.

معمــولا، واکنشهــا و تجــارب زیــر در قربانیــان شــایع اســت:

• یادآوری مکرر خاطرات بدرفتاری
• جستجوی دلیل و علت: بسـیاری از قربانیـان، مکـرراً از خـود میپرسـند چـرا؟ چـرا بایـد ایـن اتفـاق بـرای مـن بیفتنـد؟ ناکامـی در یافـن پاسـخی قانـع کننـده، خـود باعـث ایجـاد احسـاس خشـم جدیـدی میشـود.
• سرزنش خود
• سرزنش دیگران
• کاهش عزت نفس: عـزت نفـس، میـزان ارزشـی اسـت کـه انسـان بـرای خـود قائـل اسـت. زمانـی کـه فـرد قربانـی، خـود را سرزنـش می کنـد بـرای ایـن کـه بـا او بدرفتـاری شـده اسـت، عـزت نفـس وی کاهـش می یابـد. بـه عبـارت دیگــر، او بــه قربانــی حــق میدهــد کــه بــا او بدرفتــاری کــرده باشــد چــرا؟ چــون او “ضعیــف”، “بــد”، “ناتـوان” و … بـوده اسـت.
• انتقام گرفتن از همان فرد یا افراد دیگر
• انزوا و دوری جستن از افراد: تجربــه قربانــی بدرفتــاری دیگــران شــدن، آنقــدر صدمــه زننــده اســت کــه بعضــی افــراد ترجیــح میدهنـد، بـا کسـی ارتبـاط برقـرار نکننـد تا دوباره این تجربه تکرار نشود.
• اجتناب و دوری جستن از روابط نزدیک و صمیمانه: بعضـی از قربانیـان، روابـط اجتماعـی و انسـانی را کنـار نمی گذارنـد ولـی هیـچ گاه وارد روابـط نزدیـک و صمیمانـه نمی شـوند. آنـان بـه ایـن نتیجـه میرسـند کـه “تـمام آن چـه از عشـق، عاطفـه، روابـط نزدیـک و صمیمانـه انسـانی گفتـه شـده اسـت، همـه بیهـوده اسـت و فقـط در اشـعار و فیلمهـا مطـرح شـده اند و دروغـی بیـش نیسـتند”.
• یادآوری مکرر و سرزنش فرد بد رفتار

بخشش، مقابله ای موثر برای حل بد رفتاریهای دیگران:

چگونه انسان میتواند از چنین ضربه های سنگین با سلامت بیرون بیاید؟ آیا اصولا چاره ای وجود دارد؟

خوشـبختانه عـلاج واقعـی و عمیـق بـرای چنیـن ضربه هـای سـنگین وجـود دارد. نـه تنهـا ایـن احتمـال وجـود دارد کـه بـه دنبـال چنیـن صدماتـی، افـراد درمـان شـوند و تسـکین یابنـد بلکـه ایـن احتـمال نیـز وجـود دارد کـه بـه سـطح بالاتـری از رشـد و تعالـی نیـز دسـت یابنـد.

تعدادی از فواید و پیامدهای بخشش عبارت اند از:

• بخشـش موجـب آرامـش روانـی فـرد و رهایـی او از احساسـات منفـی ماننـد کینـه و نفــرت میشــود،
• بخشـش مانـع ایجـاد بیماریهـای روانـی از جملـه افسردگـی، اضطـراب و ماننـد آن میشــود،
• بخشــش مانــع ایجــاد بیماریهــای جســمی ناشــی از مشــکلات بیــن فــردی میشــود کــه بــه آنهــا بیماریهــای روان تنــی میگوینــد
• بخشش مانع مشکلات بین فردی میشود از جمله قهرها و قطع روابط،
• بخشــش موجــب بهبــود روابــط خانوادگــی و بــه خصــوص پیشــگیری از طــلاق میشــود،
• بخشـش، تجربـه و درس جدیـدی بـه افـراد خطـاکار میدهـد و آنهـا را بـا تجاربـی آشـنا میکنـد کـه شـاید هیـچ گاه در زندگـی خـود تجربـه نکرده انـد،
• بخشش، باعث آزادسازی فرد از تفکرات منفی و تخریبی میشود،
• بخشــش موجــب میشــود انســانها بــا کرامــت انســانی بــه افــراد خطــاکار برخــورد کننــد،
• بخشـش، یـک فضیلـت انسـانی اسـت کـه عظمـت روان انسـان را نشـان میدهـد حتـی زمانـی کـه روان آزرده و لطمـه خـورده باشـد،
• بخشش، رشد معنوی انسان را تسهیل میکند.

مراحل بخشش:

برخلاف تصور عموم مردم، بخشیدن و درگذشتن از اشتباهات و خطاهای دیگران نیاز به دانستن اصول و مراحل آن و همچنین تمرین و تکرار آن دارد. بخشش، فقط یک تمایل نیست. مهم است که بدانیم چگونه او را ببخشیم.

مراحل اساسی بخشش عبارت اند از:

مرحله اول: کشف رنجش، عصبانیت و ناراحتی ناشی از اذیت و آزار:

سعی کنید به یاد آورید به دنبال آزار یا اشتباه دیگران چه تجارب و احساسات منفی ای در زندگی شما ایجاد شده است.این مرحله دارای قسمت های مختلفی است که شامل:

۱-آگاهی از خشم یا سایر احساسات منفی ناشی از آزار

به مرور خاطرات خود بپردازید، برخوردی که با شما شد، مکان ها و زمان هایی که مورد آزار قرار گرفتید را به یاد آورید. چه احساساتی را تجربه می کنید؟ آیا احساساتی مانند عصبانیت و خشم را تجربه می کنید؟

۲-آگاهی از تاثیر آزار در احساس گناه و شرمندگی

افرادی که قربانی خشونت، تجاوز و آزار به خصوص آزار جنسی شده اند، چه در کودکی و چه بزرگسالی، همیشه احساس گناه و عذاب وجدان دارند و از این که به انسان دیگری اجازه داده اند که با آنان چنین برخوردی کنند، شرمنده اند.

۳-آگاهی از تاثیر خشم و احساسات منفی بر روان قربانی

به موازاتی که از خشم و احساسات منفی خود آگاه می شوید، متوجه می شوید چنین احساسات منفی تا چه اندازه بر روان شما تاثیر منفی و مخرب داشته است و تا چه اندازه از انرژی روانی و عاطفی شما کاسته شده و تا چه حد از روابط اجتماعی و عاطفی دور شده اید.

۴-آگاهی از تکرار رنج و درد گذشته در زمان حال

به این سوال فکر کنید تا چه اندازه آن اتفاق صدمه زننده، زندگی شما را در حال حاضر، تحت تاثیر خود قرار داده است؟ چقدر از وقت و انرژی شما برای مرور آن خاطرات و اتفاقات به هدر می رود؟

۵-آگاهی از مقایسه زندگی خود با زندگی فرد آزار دهنده.

معمولا در این مقایسه، قربانی احساس می کند زندگی او متوقف شده و پیش نمی رود و آزارگر بدون این که زندگی اش لطمه ای بخورد همچنان به خوبی زندگی می کند.

۶-آگاهی از تغییر مسیر زندگی و نگرش نسبت به موضوعات اساسی

بررسی کنید تا چه اندازه، زندگی شما تحت تاثیر آن تجربه تلخ صدمه دیده است. دقت کنید آن تجربه تا چه حد بر اعتماد شما، نگرش شما به مردم، نگرش شما به جهان، پیگیری اهداف و برنامه های زندگی و ….تاثیر گذاشته است.

۷- کشف پیامدها و رنج های ناشی از ضربه

اگر مراحل بالا را به خوبی طی کرده باشید، از وسعت و عمق تاثیر روابط یا تجارب صدمه زننده بر زندگی خود آگاه می شوید. آگاهی از وسعت و عمق ضربه، به شما کمک می کند تا به تدریج وارد مرحله دوم بخشش شوید.

تمرین: آیا تا به حال از کسی رنجش، آزردگی یا کینه ای به دل دارید؟ در صورتی که جواب شما مثبت است لطفا جواب سوالات زیر را در مرحله کشف رنج، پیدا کنید(مرحله کشف رنج).

• خشم یا سایر احساسات منفی
• تاثیر احساسات بر سلامت جسمی
• تاثیر احساسات بر روابط اجتماعی
• تاثیر احساسات بر سلامت روانی
• اشتغال فکری با صدمه و آزار و تکرار آن در زندگی
• مقایسه زندگی خود با زندگی فرد آزاردهنده
• اشتغال فکری با تغییر مسیر زندگی
• کشف پیامدها و رنج ناشی از ضربه

مرحله دوم: تصمیم گیری برای بخشیدن

حال که از عمق صدمه و رنج ناشی از آن آگاه شده اید، با یک تصمیم بزرگ رو به رو هستید: این که او را ببخشید و از این تجربه رهایی یابید یا نه.

این مرحله دارای سه قسمت است.

الف. آگاهی از ناکارآمدی روش های قبل و تمایل به رهایی از آزار و آزارگر.

به زندگی خود خوب دقت کنید، زندگی شما بسیار تحت تاثیر آن ضربه و صدمه است و تا حد زیادی از مسیر زندگی خود دور افتاده است.

خوب به سوالات زیر دقت کنید: تا چه اندازه اجازه می دهید زندگی شما تحت تاثیر آن ضربه باشد؟

تا کی آن تجربه باید بر زندگی شما تاثیر گذارد؟

تا چه اندازه اجازه می دهید که اشتباه، ضعف، ندانم کاری و مشکلات آن فرد، زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد؟

ب. تفکر در مورد تصمیم به بخشش

موضوع مهمی که ممکن است در این جا توجه شما را به خود جلب کند آ« است که آیا امکان رهایی و آزادی از آن تجربه صدمه زننده وجود دارد؟

آیا با استفاده از بخشش می توانید زندگی خود را از این رنج نجات دهید؟

واقعیت آن است که بلی. تجربه بسیاری از انسان های دیگر نشان می دهد که بخشیدن، انسان را از رنج و پریشانی رها می کند. با استفاده از بخشش پتانسیل و توان زیادی آزاد می شود.

ج. تصمیم به بخشش

با توجه به این که بخشش، شما را از رنج مکرر رها می کند و زندگی شما را از این توقف نجات می دهد، آیا بهتر نیست تا شما با بخشش، به آرامش عمیق دست یابید. حالا سوال این است که بخشیدن چگونه است؟

مرحله سوم: اقدام به بخشیدن

بخشیدن شخصی دیگر، نیاز دارد که بتوانید دیدگاه های خود را تغییر دهید و به دید تازه ای نسبت به آن فرد پیدا کنید. که لازم است مراحل زیر را دنبال کنید:

الف. نگریستن از زاویه ای دیگر به آزارگر

آن چه تاکنون ذهن شما را به خود مشغول کرده بود، صدمه و رنجی بود که از سوی فردآزارگر، بر شما تحمیل شده بود. در این مرحله، سعی کنید نگاه جدیدی به آزارگر داشته باشید. آزارگر را به عنوان یک انسان نگاه کنید، انسانی که دارای ضعف های زیادی است و همانند هر انسان دیگری، به علت ضعف ها و محدودیت های خودش، اشتباهاتی انجام داده است. آزاردهنده را در زمینه خانوادگیف اجتماعی و ارتباطی اش بنگرید و به محدودیت های او توجه کنید.این روند به شما کمک می کند که معنای جدیدی برای بدرفتاری آزاردهنده پیدا کنید.

ب. درک و فهم آزارگر

خود را به جای آزاردهنده بگذارید. سعی کنید اشتباهی که انجام داده را درک کنید. این روش به شما کمک می کند تا بفهمید این اشتباه (بدرفتاری، آزار و صدمه) چگونه شکل گرفت. البته این به این معنی نیست که به آزارگر حق دهیم یا بگوییم رفتار او درست بوده است.

ج. تفکر در زمینه تحمل و جذب رنج به جای انتقال آن به دیگری

حال که توانستید به چنین درک و فهمی دست یابید، به این موضوع توجه کنید، آیا بهتر نیست به جای آن که رنجی که دچار آن شده اید را به انسان دیگری انتقال دهید، آن را جذب و تحمل کنید. به این موضوع فکر کنید آیا بهتر نیست دست از سرزنش، کینه، نفرت، انزجار، ترس و انزوا و … بردارید؟

د. جذب و تحمل رنج به جای انتقال آن به دیگری

این مرحله اصلی ترین قسمت در بخشیدن است. در این مرحله شما باید کاری را انجام دهید که در مرحله قبل به آن فکر کرده اید.

ذ. بخشیدن فرد آزارگر و دستیابی به آرامش

فقط در این مرحله است که احساس می کنید از ضربه ناشی از آزار و صدمه بیرون آمده اید حتی به رشد معنوی بالاتری نیز دست می یابید.

مرحله چهارم: عمیق تر کردن فرآیند بخشش و کشف معنای رنج

در این مرحله فرد آزار دیده، درک عمیق تری از رنجی که تحمل کرده است، پیدا می کند و فرایند بخشش عمیق تر واساسی تر می شود. این مرحله نیز مراحلی دارد:

الف. یافتن معنای رنج و درد خود.

این تجربه سخت، شما را از مطالبی آگاه می کند که شاید تا قبل از این تجربه حتی به آنها فکر نمی کردید. معنای این رنج چیست؟

ب. فهم نیاز به بخشیده شدن

این نکته برای ما روشن می شود که ما نیز در زندگی خویش دچار خطا و اشتباه می شویم و نیاز به بخشیده شدن، داریم. و ندانم کاری و اشتباه کاری، تجربه ای شایع در زندگی انسان ها است.

ج. یافتن هدف جدیدی در زندگی

با یافتن معنای مهمی از رنج خود و آگاهی از شایع بودن اشتباهات انسان ها و تتاثیر منفی آن بر دیگران تجربه جدیدی در زندگی شما به وجود می آید: تجربه ای که بدون تحمل این رنج نمی توانستید به آن دست بیابید.این تجربه با همه رنج و تلخی، ارزش دست یافتن به این درک و فهم را دارد.

د.درک معنای زندگی در فرایند بخشیدن

شما در این بخشش به دو تجربه با ارزش دست پیدا می کنید:

• رهایی از رنج کینه، خشم و احساسات منفی و سایر پیامدهای منفی ناشی از ضربه
• درک معنای جدیدی از زندگی

ذ.رشد معنوی

رنج و سختی که شما تحمل کرده اید، نه تنها نتوانست باعث فروپاشی شما در زندگی بشود، بالکه توانست شما را به سطح بالاتری از رشد برساند.

باورهای اشتباه در مورد بخشش

۱-کافی است که در دل، بخواهی کسی را ببخشی

بخشیدن چیزی نیست که به راحتی و با یک نیت و یا با گفتن یک جمله اتفاق بیفتد.

۲-اگر کسی را بخشیدی، دیگر نباید هیچ وقت دوباره از او ناراحت شود.

۳-بخشش یعنی فراموش کردن

لزوما بخشش به معنای فراموش کردن نیست. گاهی اوقات، فرد برای آن که کمتر اذیت شود، سعی می کند ماجرا را ظاهرا فراموش کند.

۴-اگر کسی سعی در بخشیدن دیگری دارد، نباید عصبانی باشد.

در فرایند بخشش، خشم و ناراحتی و عصبانیت بسیار عادی است.

۵-بخشیدن یعنی مجازات نکردن

ممکن است فرد، فرد آزاردهنده را ببخشد ولی او را تحت پیگرد و مجازات قانونی نیز قرار دهد.

۶-بخشش یعنی آشتی کردن

لزوما بخشش به معنی آشتی کردن نیست.

۷-بخشش، یک ویژگی ذاتی است، بعضی انسان ها کینه ای هستند و بعضی دل رحم.

بخشش، یک مهارت است، کاری که در اثر تکرار و تمرین بهتر و بهتر می شود.

۸- بخشش یعنی پذیرش

این امکان وجود دارد که فردی مورد بخشش قرار بگیرد و پذیرفته شود و درک شود ولی کار و رفتار اشتباه او مورد پذیرش نباشد.

نتیجه گیری:

هر انسانی در زندگی خود، تجربه آسیب و صدمه دیدن از روابط را دارد. یکی از بهترین اقداماتی که برای حل تجارب صدمه زننده وجود دارد، استفاده از مهارت بخشش است. با این حال، آموزش چنین مهارتی نیاز به زمان دارد.

تحقیقات نشان داده است:

• مهارت بخشش در کاهش اختلافات خانوادگی و بهبود تعارض زناشویی و پرخاشگری بسیار موثر است.

رفرنس: ملک زاده, اکرم, اعزازی بجنوردی, المیرا, شاهنده, وطن خواه, حوریه, بهادری جهرمی, ثمینه. اثربخشی آموزش مهارت بخشش بر تعارض زناشویی و پرخاشگری در والدین کودکان ناشنوا. توانمندسازی کودکان استثنایی. ۲۰۱۷ Jun 22;8(2):61-9

• مهارت بخشش، رضایت زناشویی را بالا می برد.

رفرنس: حميدي پور رحيم, ثنايي ذاكر باقر, نظري علي محمد, فراهاني محمدنقي. بررسي تاثير زوج درماني گروهي مبتني بر بخشش بر رضايت زناشويي.‎

• مهارت بخشش باعث کاهش تعارض زناشویی و پرخاشگری در والدین کودکان ناشنوا می شود

رفرنس: ملك زاده اكرم, اعزازي بجنوردي الميرا, شاهنده آمنه, وطن خواه حوريه, بهادري جهرمي ثمينه. اثربخشي آموزش مهارت بخشش بر تعارض زناشويي و پرخاشگري در والدين کودکان ناشنوا.‎